321

Temat i końcówka – patrz s. 24 podręcznik

FLEKSJA

koniugacja - odmiana czasownika (przez osoby).

deklinacja - odmiana rzeczownika, przymiotnika, zaimków (bez przysłownych), imiesłowów przymiotnikowych, liczebników - przez przypadki.

W formach odmiany wyrazów wyróżniamy dwie części fleksyjne: temat i końcówkę.

Końcówką nazywamy zmieniającą się w trakcie odmiany końcową część wyrazu,

tematem - część pozostałą po odrzuceniu końcówki, np.

 

dom-Ø, mał-y

dom-u, mał-ego

dom-owi, mał-emu

dom-Ø, mał-y

dom-em, mał-ym

dom-u, mał-ym

 

Niektóre formy odmiany nie mają końcówki, co oznaczamy za pomocą znaku Ø (końcówka zerowa).

 

W odmianie niektórych wyrazów (np. dom, piszę) tematy nie zmieniają się.

 

W wielu jednak wypadkach tematy, podobnie jak i rdzenie wyrazów pokrewnych, występują w nieco różniących się postaciach. Oboczności te polegają na wymianach samogłosek i spółgłosek, np.

ZAWSZE: SP:SP a SA:SA

sen-Ø, sn-u, śni-e (e : Ø, s : ś, n : ń),

wół-Ø, woł-u, wol-e (ó : o, ł : l),

biorę, bierzesz (o : e, r : rz).

 

Przykłady wymian samogłosek:

o : e, np. piorę : pierzesz, anioł : aniele,

a : e, np. świat : świecie, kwiat : kwiecie, umiał : umieli,

o : ó, np. głowa : głów, szkoła : szkół, boję się : bój się,

ą : ę, np. dąb : dębu, męka : męce, będę : bądź,

e : Ø, np. sen : snu, pies : psa, kawka : kawek.

 

Przykłady wymian spółgłosek:

k : c, np. ręka : ręce,

g : dz, np. noga : nodze,

k : cz, np. stłukę : stłuczesz,

g : ż, np. mogę : możesz,

r : rz, np. piorę : pierzesz,

ch : sz, np. mucha : musze,

ł : l, np. oczodół : oczodole,

z : ź, np. gazda : gaździe,

t : ć, np. tata : tacie,

s : ś, np. sosna : sośnie,

b : b’, np. żaba : żabie,

w : w’, np. wiara : wierze.