321

Utwór poetycki - LIRYK  od liryki (rodzaj literacki)

                                     |

                               WIERSZ   różne jego odmiany

 

Mówiąc i pisząc na temat liryki posługuję się pojęciami :

•             osoba mówiąca/autor - podmiot liryczny

•             adresat

•             nastrój

•             temat

•             sytuacja liryczna

•             obraz poetycki

•             środki poetyckie  - apostrofa

   - epitet

   - język potoczny

   - ożywienie

   - porównanie

   - powtórzenie

   - przenośnia(metafora)

   - uosobienie

   - zdrobnienie/zgrubienie

•             przesłanie

•             gatunek

•             rytm i rym

 

Pamiętaj, że osoba mówiąca w wierszu wyraża uczucia/refleksje.

 

GATUNKI LIRYCZNE :

             ELEGIA

             FRASZKA

             HYMN

             ODA

             PIEŚŃ

             SONET ( 2+3 <->2+4 )

             TREN

 

TYPY LIRYKI ZE WZGLĘDU NA TEMAT :

- miłosna

- refleksyjno-filozoficzna

- religijna

- patriotyczna

- agitacyjna

- autotematyczna

ŚRODKI STYLISTYCZNE :

 

1.Anafora – powtórzenie wyrazu lub grupy wyrazów na początku kolejnego wersu, zdania, strofy.

                           Cel:

•             zwrócenie uwagi czytelnika na cechę, osobę, zjawisko, czynność, która została zapisana w anaforze

•             niekiedy wydobycie kontrastu

•             rytmizacja wiersza

•             zaskoczenie czytelnika

 

2.Animizacja (ożywienie) – nadawanie przedmiotom, zjawiskom, pojęciom, cech istot żywych (ale z wykluczeniem cech wyłącznie ludzkich jak mowa czy myślenie)

                               Cel:

•             nadanie tekstowi dynamiki

•             podkreślenie nastroju

 

3.Antyteza – przeciwstawienie/zestawienie sprzecznych myśli, poglądów

                               Cel:

•             wywołanie mocnego wrażenia na odbiorcach

•             podkreślenie nastroju

 

4.Apostrofa – bezpośredni zwrot do adresata (osoba, idea, Bóg, zjawisko itp.)

                               Cel:

•             nadanie wypowiedzi podniosłego stylu (uroczysty)

•             podkreślenie uczuć podmiotu lirycznego

•             inwokacja – uroczysta apostrofa (rozbudowana

 

5.Epitet – określenie rzeczownika (przymiotnik, imiesłów przymiotnikowy)

                               Cel:

•             oddziaływanie na wyobraźnię czytelnika

•             tworzenie obrazu poetyckiego

•             wyrażenie stanu (emocjonalnego podmiotu lirycznego i jego stosunku do przedmiotu, opisu)

 

6.Instrumentacja głoskowa – oddanie w wierszu odgłosów przyrody przez nagromadzenie w wersie (lub kolejnych wersach) wyrazów zbudowanych z podobnie brzmiących głosek lub sylab

                               Cel:

•             oddanie dźwięków przyrody

•             rytmizacja tekstu

•             uzyskanie efektu dźwięczności

•             zabawa słowem, dźwiękiem

 

7.Metafora (przenośnia) – takie zestawienie wyrazów, którego nie należy rozumieć dosłownie, w którym poszczególne słowa nabierają nowego, niezwykłego znaczenia

                               Cel:

•             buduje niezwykły obraz, a przez to działa na wyobraźnię czytelnika

•             wpływa na uczucia, emocje towarzyszące czytaniu wiersza

•             zaskakuje, a czasem zachwyca; w każdym razie zmusza do wysiłku intelektualnego

 

8.Neologizm artystyczny – wyraz nowo utworzony specjalnie na potrzeby wiersza

                               Cel:

•             tworzenie niezwykłego obrazu poetyckiego

 

9.Oksymoron (epitet sprzeczny) – szczególny rodzaj epitetu polegający na zestawieniu pojęć wzajemnie się wykluczających. Zestawionym wyrazom nadaje znaczenie przenośne.

                               Cel:

•             zaskoczenie, zadziwienie czytelnika

•             zachęta do refleksji

 

10.Onomatopeja (dźwiękonaśladownictwo) – stosowanie w wierszu wyrazów dźwiękonaśladowczych. Najczęściej pojawia się w poezji adresowanej do dzieci lub stylizowanej na ludowo.

                               Cel:

•             wzbogacenie, urozmaicenie warstwy brzmieniowej utworu

 

11.Personifikacja (uosobienie) – nadanie cech typowo ludzkich przedmiotom, roślinom, zwierzętom, pojęciom

                               Cel:

•             dobitne wyrażenie pewnych treści i uczuć

 

12.Porównanie – zestawienie ze sobą dwóch przedmiotów, zjawisk, pojęć ze względu na ich podobieństwo

                               Cel:

•             działa na wyobraźnię czytelnika, pozwala na dokładne wyobrażenie sobie przedmiotu, opisu

•             czasem zaskakuje lub zadziwia połączeniem odległych zjawisk

 

13.Porównanie homeryckie – mocno rozbudowane, obszerne porównanie, którego drugi człon jest samodzielnym obrazem poetyckim. Takie porównania chętnie stosował Homer ( Iliada, Odyseja), stąd wywodzi się nazwa tego środka. Najczęściej zaczyna się od słowa jak (jako) i przez wiele wersów prowadzi do drugiego członu zaczynającego się od słowa tak (tako).

                               Cel:

•             tworzenie rozbudowanego obrazu poetyckiego

•             działanie na wyobraźnię czytelnika

 

14.Powtórzenie – najprościej powtórzenie tego samego wyrazu, zdania, fragmentu zdania. Klasycznym przykładem powtórzenia jest anafora.

                               Cel:

•             nadaje tekstowi rytm

•             zwraca uwagę na powtarzane wypowiedzenie, z czego wynika, że jest ono istotne w tekście

 

15.Przerzutnia – przeniesienie części zdania lub jego równoważnika, z poprzedniego do następnego wersu, wers nie pokrywa się wówczas z całością składniową

                               Cel:

•             urozmaica monotonny rytm wiersza sylabicznego

•             czasem służy zaskoczeniu czytelnika

•             oddaje rytm wypowiedzi ustnej

 

16.Pytanie retoryczne – niewymagające odpowiedzi, bo odpowiedź jest niejako w nim zawarta

                               Cel:

•             pozwala wyraźnie określić stanowisko osoby mówiącej

•             służy zaostrzeniu uwagi czytelnika

•             ożywia i urozmaica styl wypowiedzi

•             często nadaje jej zwięzłość

 

17.Alegoria – obrazowe przedstawienie pojęcia abstrakcyjnego w sposób jednoznaczny i konwencjonalny. Alegoria jako zasada kompozycyjna jest właściwa dla przypowieści i bajek zwierzęcych.

 

Symbol – znak, pojęcie, motyw, który w utworze literackim jest obrazem bardzo niekonkretnych treści. Symbol literacki możemy różnie interpretować.

                               Cel:

•             zmuszenie czytelnika do wysiłku intelektualnego

•             wyraża to, co niewyrażalne

•             bywa znakiem pojęć abstrakcyjnych (np. władzy, sprawiedliwości, potęgi)

•             pozwala w sposób obrazowy przedstawić skomplikowane stany psychiczne człowieka; uczucia i przeżycia, jednostki trudne do nazwania wprost

 

alegoria (jednoznaczna, konwencja) 

symbol  ( wieloznaczny)

metafora

ironia

  ZNAK   =  inny wymiar odczytania - przenośny

                             

18.Wykrzyknienie – w wierszu i w prozie. Zdanie lub równoważnik zdania, zakończone wykrzyknikiem

                               Cel:

•             wyrażenie emocji

•             podkreślenie uczuciowego zaangażowania podmiotu lirycznego

•             osiągnięcie zwięzłości wypowiedzi

•             ożywienie stylu

 

19.Zgrubienie/zdrobnienie (Charakterystyczne dla trenu J. Kochanowskiego)

                               Cel:

•             budowanie nastroju w wierszu

•             podkreślenie uczuć podmiotu lirycznego wobec opisywanego zjawiska

 

WYPOWIEDŹ LIRYCZNA :

1.            wyznanie

2.            opis

3.            dialog (monolog)                      

 

WIERSZ :

- utwór poetycki

- zamknięta całość mowy wiązanej, zwykle zatytułowana

 

WIERSZ :

•             biały – pozbawiony rymów

•             ciągły – bez podziału na strofy

•             sylabiczny – w poszczególnych wersach występuje jednakowa, powtarzalna liczba sylab (np. ośmiozgłoskowiec – osiem sylab w każdym wersie)

•             sylabotoniczny – posiada stałą liczbę sylab w wersach, akcenty są regularne – rozmieszczone w tych samych miejscach

•             toniczny – zgadza się i powtarza rozmieszczenie akcentów w wersie, ale nie zgadza się liczba sylab w wersach

•             wolny – typowy dla poezji współczesnej, o swobodnym układzie wersów, nieregularnej liczbie sylab, odchodzący w budowie od rygorów regularnego wiersza tradycyjnego

 

średniówka – regularnie powtarzający się podział w środku wersu, dzieli wers na dwa odcinki np. 5 + 6 zgłosek (średniówka typowa dla jednozgłoskowca; występuje w wersach, które mają co najmniej siedem zgłosek).