321

Zdania i wypowiedzenia złożone

Zdania i wypowiedzenia złożone, czyli takie, które zawierają dwa lub więcej orzeczeń, możemy podzielić na dwie grupy, biorąc pod uwagę relacje zachodzące między zdaniami (wypowiedzeniami) składowymi:

 1. Zdania współrzędnie złożone:

a. zdania współrzędnie złożone łączne, gdy treść zdań składowych łączy się;  w tego typu konstrukcjach pojawiają się najczęściej spójniki: i, oraz, a, ani, ni, również, jak również.

b. zdania współrzędnie złożone rozłączne, gdy treść zdań składowych wyklucza się (czyli wykonanie obu czynności jest niemożliwe); tu najczęściej pojawiają się spójniki: albo, lub, czy, bądź.

c. zdania współrzędnie złożone przeciwstawne, gdy treść obu zdań przeciwstawia się sobie; tu mogą wystąpić spójniki: ale, lecz, zaś, natomiast, jednak.

d. zdania współrzędnie złożone wynikowe, gdy z treści jednego zdania wynika treść kolejnego; dla tych zdań charakterystyczne są spójniki: więc, zatem, toteż, dlatego.

* synonimiczne (włączne), gdy treść drugiego zdania stanowi ujęcie lub wyjaśnienie treści pierwszego (komentarz); charakterystyczne spójniki: czyli, to jest,to znaczy, mianowicie.

 

Zapamiętać należy, że przecinek pojawia się w zdaniach przeciwstawnych i wynikowych, a także przed spójnikiem a. W pozostałych typach zdań nie ma przecinka, chyba że spójniki powtórzą się.

 Spójniki i zaimki względne, łączące zdania złożone nazywamy wskaźnikami zespolenia. Zdania składowe w zdaniu złożonym podrzędnie zawsze oddzielamy przecinkami.

 GRAFY podałam na zajęciach!

 2. Zdania podrzędnie złożone są to zdania składające się z dwóch członów. Jedno z nich jest zdaniem podrzędnym, a drugie nadrzędnym. Jeśli między tymi wypowiedziami postawisz pytanie, to zauważysz, że stawiasz je od zdania nadrzędnego, a odpowiadasz na nie zdaniem podrzędnym.

 

 Jeśli między dwoma członami nie można postawić pytania, to oznacza, że mamy do czynienia ze zdaniem współrzędnie złożonym.

 Pamiętać należy o właściwym podkreśleniu orzeczeń (orzeczenie czasownikowe/ orzeczenie imienne) w obu zdaniach.

 

zdanie nadrzędne - to, od którego stawiamy pytanie

zdanie podrzędne - to, którym odpowiadamy na postawione pytanie

 

Bardzo ważne jest prawidłowe postawienie pytania, bo to od niego zależy typ zdania podrzędnego.

 

Czynności, które należy wykonać przy analizie zdań

(analiza składniowa):

1. Należy przeczytać zdanie oraz wskazać orzeczenia.

2. Następnie dokonać podziału zdań (wskazujemy zdania składowe).

3. Zadanie pytania  i udzielenie na nie odpowiedzi.

4. Wskazać zdanie nadrzędne i zdanie podrzędne.

5. Rozpoznać typ złożenia/ rodzaj zdania złożonego (w tym pomocnicze okazało się zadane wcześnie pytanie.

6. Narysować wykres i opisać go.

 

Należy pamiętać, że kolejność w jakiej pojawiają się zdania, nie ma wpływu na to, które z nich jest nadrzędne, a które podrzędne. Natomiast na wykresie zaznaczasz zdania w takim porządku, w jakim wystąpiły w wypowiedzeniu.

 

RODZAJE ZDAŃ PODRZĘDNIE ZŁOŻONYCH:

1. Zdanie podrzędnie złożone podmiotowe - odpowiada na pytania podmiotu - kto? co?

2. Zdanie podrzędnie złożone orzecznikowe - odpowiada na pytania orzecznika - jaki, jaka, jakie jest? kim jest? czym jest?

3. Zdanie podrzędnie złożone przydawkowe - odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? ile? czego? z czego?

4. Zdanie podrzędnie złożone dopełnieniowe - odpowiada na pytania przypadków zależnych: kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? z kim? z czym? o kim? o czym?

5. Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe odpowiadają na pytania:

a. miejsca: gdzie? skąd? którędy? dokąd?

b. czasu: kiedy? od kiedy? jak długo? dopóki? odkąd?

c. celu: po co? na co? w jakim celu?

d. przyczyny: dlaczego? z jakiej przyczyny? z jakiego powodu?

e. warunku: pod jakim warunkiem? w jakim wypadku? w razie czego?

f. sposobu: jak? w jaki sposób? jakim sposobem?

g. przyzwolenia: mimo co? mimo czego? pomimo czego? wbrew komu? wbrew czemu?

 

JEŚLI OPANUJECIE WIADOMOŚCI DOTYCZĄCE ZDAŃ ZŁOŻONYCH, BEZ TRUDU PORADZICIE SOBIE Z ROZPOZNAWANIEM I OKREŚLANIEM ZDAŃ WIELOKROTNIE ZŁOŻONYCH. SĄ TO TAKIE SAME WYPOWIEDZI - DŁUŻSZE, UŁOŻONE WG RÓŻNYCH KOMBINACJI.