321

Część zdania:

Jak zapytać?

Rodzaje:

Jaka część mowy może być daną częścią zdania?

Inne:

1

2

3

4

PODMIOT

gramatyczny- kto? co? najczęściej wyrażony w M.;

logiczny-  wyrażony rzeczownikiem w innym przypadku niż M.; najczęściej w D., występuje z połączeniu z czasownikami typu: nie ma, nie było, zabrakło, ubyło, przybyło;

domyślny- nie jest wyrażony bezpośrednio, ale możemy za pomocą formy czasownika (orzeczenia) zorientować się, kto jest wykonawcą czynności;

zbiorowy- odnosi się do zbioru wyrazów/osób, rzeczy;itp.

szeregowy - odnosi się do szeregu wyrazów/osób, rzeczy; wyrażony co najmniej dwoma wyrazami równoważnymi itp.

towarzyszący - czyli złożony z dwóch rzeczowników połączonych przyimkiem z. Pierwszy rzeczownik jest w mianowniku, drugi – w narzędniku, ale oba wchodzą w skład podmiotu. A taki podmiot, jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny, „możemy połączyć z orzeczeniem w liczbie pojedynczej lub mnogiej”

1. najczęściej rzeczownik

2. zaimek rzeczowny

3. w znaczeniu rzeczownika, wyrażając podmiot, mogą wystąpić również  inne części mowy, np. przymiotnik, imiesłów przymiotnikowy czynny i bierny, liczebnik, bezokolicznik;

- podmiot wraz z określeniami tworzy grupę podmiotu.

ORZECZENIE

czasownikowe- wyrażone czasownikiem w formie osobowej lub mający końcówkę -no, -to;

imienne- zawsze składa się z dwóch części: łącznika (osobowej, odmiennej formy czasownika: być, stać się, zostać) oraz orzecznika (każda odmienna część mowy w M. lub D. ; np. rzeczownik, zaimek rzeczowny, przymiotnik, liczebnik, imiesłów przymiotnikowy czynny i bierny, przysłówek, wyrażenia przyimkowe);

Patrzcie: druga kolumna.

- czasami orzeczenie imienne jest rozdzielone przez inne części zdania - nie podkreślaj więc wszystkich wyrazów występujących w sąsiedztwie;

-orzeczenie wraz z określeniami tworzy grupę orzeczenia;

Pamiętajcie, że szukacie tylko łącznika i orzecznika.

PRZYDAWKA

- określa rzeczownik; określa właściwości przedmiotów, np. barwę, wielkość, kształt, odpowiada na pytania:

- jaki? jaka? jakie?

- który? która? które?

- czyj? czyja? czyje?

- ile? czego? z czego?

1. przymiotnik

2. zaimek przymiotny

3. imiesłowy przymiotnikowe: czynne i bierne

4. liczebnik

5. rzeczownik

- wyróżniamy:

• przymiotną,
• rzeczowną,
• dopełniaczową,
• przyimkową

- w zdaniu zawsze określa rzeczownik;

DOPEŁNIENIE

- jest częścią zdania, która określa orzeczenie (czasownik) i odpowiada na pytania przypadków zależnych (bez M. oraz W.)

-kogo? czego?

-komu? czemu?

-kogo? co?

-z kim? z czym?

-o kim? o czym?

TYPY DOPEŁNIEŃ:

bliższe - to takie, które po odpowiednim przekształceniu zdania (strona czynna - strona bierna) przejmuje rolę podmiotu;

dalsze- jego nie da się przekształcić i wykorzystać w funkcji podmiotu, nadal jest dopełnieniem.

1. rzeczownik

2. zaimek rzeczowny

3. wyrażenie przyimkowe

4. liczebnik

5. przymiotnik

6. bezokolicznik

- w rozpoznaniu dopełnienia pomocne jest odpowiednie pytanie postawione od orzeczenia - odpowiedzią na nie jest najczęściej dopełnienie;

 - liczebnik, przymiotnik, bezokolicznik występują w charakterze dopełnienia, jeśli używamy ich w znaczeniu rzeczowników.

OKOLICZNIK

- jest częścią zdania określającą orzeczenie, wskazuje na okoliczności towarzyszące czynności lub cechy tej czynności;

OKOLICZNIKI DZIELIMY:

miejsca- gdzie? skąd? którędy? dokąd?

czasu- kiedy? od kiedy? jak długo? jak często? dopóki? odkąd?

przyczyny- dlaczego? z jakiej przyczyny?z jakiego powodu?

stopnia i miary- jak? w jakim stopniu? jak bardzo? (określają intensywność wykonania czynności)

sposobu- jak? w jaki sposób? jakim sposobem?

celu- po co? na co? w jakim celu?

przyzwolenia- mimo co? mimo czego? pomimo czego? wbrew komu? wbrew czemu?

warunku- pod jakim warunkiem? w jakim wypadku? w razie czego?

1. rzeczownik

2. wyrażenie przyimkowe

3. przysłówek

4. zaimek przysłowny

5. imiesłów przysłówkowy współczesny

6. bezokolicznik

- często  w jednym zdaniu może wystąpić kilka rodzajów okoliczników;